बझाङ २० मङ्सिर
चिसोबढेसँगै बझाङका भेडापालक जाडो छल्न बेँशी झर्न थालेका छन् । उच्च हिमाली क्षेत्रमा अत्यधिक चिसो बढ्न थालेपछि भेडीगोठ बँेशीतर्फ झार्न थालिएको हो । बझाङको साइपाल, सुर्मा, छविसपाथीभेरा र तल्कोट गाउँपालिका तथा बुङ्गल नगरपालिकाका भेडापालक चरनका लागि वर्षायाममा लेकतिर जाने र हिँउदमा बेँशी झर्ने गर्दछन् ।
चार हजार मिटरभन्दा अग्लो पाटनमा भेडा चराउनु यस क्षेत्रका भेडापालकको दिनचर्या भएको र चिसो बढेकाले मङ्सिरमै बेँशीतिर झर्न थालेका हुन् । बुङ्गल नगरपालिका– २ लौनेका किशोर धामीले आफ्ना डेढसय भेडा लिएर जाडो छल्न बेँशी झरेको बताउनुभयो । भेडा चराउने गरेको हिमाली पाटनमा चिसो बढ्न थालेपछि सँगै गएका अन्य भेडापालक बँेशी झरेको उहाँको भनाइ थियो ।
धामीसँगै सोही गाउँका नरबहादुर धामी, जय धामी, हर्क धामीलगायतले छ महिना धौलाढुङगा, चुफी, जलजला र रेलागाडका पाटनमा बिताएको बताउनुभयो । उहाँहरु ८००भन्दा बढी भेडाबाख्रा लिएर जेठको पहिलो साता भेडा चराउन पाटनतिर जानुभएको थियो ।
वर्षौदेखि पाटनमा भेडा चराउने गर्दै आउनुभएका उहाँहरुले यसबर्ष चिसो निक्कै बढेको बताउनुभयो । चिसो बढेसँगै भेडा मर्नथालेपछि यसपाली छिट्टै भेडालाई बँेशी झारिएको हो । चिसो बढेसँगै भेडाले बँेशीतिर झर्ने सङ्केत गर्ने गरेको अर्का भेडापालक जय धामीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो,“गर्मी बढेपछि बेँशीबाट लेकतिर जान खोज्छन् भने लेकमा जाडो बढेपछि बँेशीतर्फ झर्छन् । उच्च हिमाली क्षेत्रमा बस्न रुचाउने भेडाले धेरै चिसो पनि सहदैनन् र बढी गर्मी पनि मन पराउँदैनन् । सोही अनुसार हामीले पनि गोठ सार्ने गर्नुपर्छ ।”
कात्तिकदेखि फागुन लाग्दासम्म उच्च क्षेत्रमा अत्यधिक चिसो हुने भएकाले बेँसीतिर झर्ने गरेको जयको भनाइ थियो । यता छविसपाथीभेरा गाउँपालिकाका शुक्र बोहरा पनि ३०० भेडाको बथानसहित आफ्नै गाउँ बुडखोरी झर्नुभएको छ । टकरमाली, रिखैन, मटामेला, खार, जामनाडाँडालगायत क्षेत्रमा महिनौं दिन बिताउनुभएका उहाँ जाडो बढेसँगै भेडीगोठ लिएर बेँशी झर्नुभएको हो । बोहराले भन्नुभयो, “जाडोयामका केही समय लेकाली क्षेत्रमा टम्म हिउँ पर्छ । भेडापालक घुमन्ते शैलीमा हिमाली क्षेत्रमा हिउँ पर्न थालेसँगै बेँशी झर्ने र गर्मी बढेसँगै हिमाली भेगतिर जाने गर्दछन् ।” फागुन अन्तिमसम्म बँेशीमै रहने र गर्मी बढेसँगै चैत महिनामा लेकतिर जाने बोहराको भनाइ थियो । चर्को गर्मी र ज्यादै चिसो सहन नसक्ने भेडालाई अहिले जाडोबाट बचाउनकै लागि बेँशी झार्न थालिएको समेत उहाँले बताउनुभयो ।
वर्षभरि लेकबँेसी गरेर भेडापालन व्यवसायमा लागिरहेकालाई हिँउदको समयमा भने सास्ती हुने गरेको छ । चरनका लागि लेकाली क्षेत्र खुला हुने भए पनि बेँशी झर्दा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले चरन सुविधा उपलब्ध नगराउँदा हिउँदमा समस्या भोग्नुपरेको भेडापालकले गुनासो गरे ।
छविसपाथिभेरा गाउँपालिकाका हर्क धामीले भन्नुभयो, “व्यवसायी सामुदायिक वनको नाममा स्थानीयवासीले अनावश्यक दुःख दिन थालेकाले परम्परादेखि गर्दै आएको व्यवसाय सङ्कटमा पर्न लाग्या छ । पहिलेदेखि भेडा चर्ने, हिँड्ने र बास बस्ने ठाउँमा स्थानीयवासीले वन संरक्षण गर्ने भन्दै चरिचरन गर्न नदिएपछि बेँशी झार्दा भेडा चराउन समस्या हुने हो । सामुदायिक वनमा भेडा चराएबापत सामुदायिक वनलाई शुल्क तिर्नुपर्छ । बिरानो ठाउँमा भेडाबाख्रा चराउदा राति बास बसेको ठाउँमा ढुङ्गा हान्ने, मदिरा खाएका समूह आएर दुःख दिने गर्छन् । ”केही वर्ष अघिसम्म यहाँका अधिकांश मानिसको मुख्य पेशा नै भेडापालन थियो ।
अहिले यो पेशाप्रतिको आकर्षण क्रमिक रूपमा घट्दै गएको छ । चरन क्षेत्रको अभावले र पछिल्ला पुस्ताका युवाको वैदेशिक रोजगारको मोहका कारण पनि यो पेसा सङ्कटमा परेको उहाँको भनाइ थियो । सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिका पदाधिकारीले भने समुदायले संरक्षण गरेको वनमा हुलका हुल भेडाच्याङ्ग्रा चराउदा विनाश गर्न थालेकाले अधिकांश ठाँउका सामुदायिक वनमा चरिचरनमा रोक लगाउनु परेको जनाए ।
